Kích Thích Thần Kinh Phế Vị: Giải Pháp Mới Hổ Trợ Điều Trị Động Kinh Kháng Thuốc

Nội dung

Động kinh kháng thuốc là một thách thức lớn trong y học hiện đại, ảnh hưởng đáng kể đến chất lượng cuộc sống của người bệnh. Khi các phương pháp điều trị bằng thuốc không còn hiệu quả, việc tìm kiếm giải pháp thay thế trở nên cấp thiết.

Kích thích thần kinh phế vị xuất hiện như một tia hy vọng mới, mang đến khả năng kiểm soát cơn co giật và cải thiện tình trạng sức khỏe tổng thể. Phương pháp này hoạt động bằng cách gửi các xung điện đến dây thần kinh phế vị, từ đó điều hòa hoạt động não bộ.

Động kinh kháng thuốc là gì?

Động kinh kháng thuốc (Drug-Resistant Epilepsy – DRE) được định nghĩa là tình trạng các cơn động kinh vẫn xuất hiện dù đã điều trị bằng hai loại thuốc chống động kinh (Antiepileptic Drugs – AEDs) phù hợp, được dung nạp tốt và sử dụng đúng cách trong một khoảng thời gian thích hợp [1].

Đây là một vấn đề y tế nghiêm trọng, ảnh hưởng đến khoảng 30% bệnh nhân động kinh trên toàn thế giới [1].

Thách thức của động kinh kháng thuốc

Việc không kiểm soát được cơn động kinh gây ra nhiều hệ lụy nặng nề cho người bệnh, bao gồm suy giảm chất lượng cuộc sống, nguy cơ chấn thương, rối loạn tâm thần kinh đi kèm (như trầm cảm, lo âu) và tăng nguy cơ đột tử do cơn động kinh (SUDEP) [1].

Kích thích thần kinh phế vị là gì?

Kích thích thần kinh phế vị (Vagus Nerve Stimulation – VNS) là một phương pháp điều trị bổ trợ cho bệnh động kinh kháng thuốc, sử dụng một máy phát xung điện đặt dưới da vùng ngực trái để gửi các xung điện đều đặn đến dây thần kinh phế vị ở vùng cổ bên trái thông qua dây điện cực ừ đó tác động lên hoạt động của não bộ [1].

Lịch sử phát triển và phê duyệt

Kích thích thần kinh phế vị đã được Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ (FDA) phê duyệt lần đầu tiên vào năm 1997 để điều trị động kinh kháng thuốc ở người lớn và thanh thiếu niên trên 12 tuổi.

Sau đó, chỉ định này đã được mở rộng cho trẻ em từ 4 tuổi trở lên. Phương pháp này cũng được chấp thuận cho điều trị trầm cảm kháng trị [1, 2].

Cơ chế hoạt động của kích thích thần kinh phế vị

Cơ chế chính xác của kích thích thần kinh phế vị vẫn đang được nghiên cứu, nhưng người ta tin rằng nó hoạt động bằng cách điều hòa hoạt động điện của não thông qua việc tác động lên dây thần kinh phế vị.

Tác động lên hệ thần kinh trung ương

Dây thần kinh phế vị là một phần của hệ thần kinh thực vật, đóng vai trò quan trọng trong việc truyền thông tin giữa não và nhiều cơ quan nội tạng.

Khi được kích thích bằng các xung điện, dây thần kinh phế vị sẽ gửi tín hiệu lên các vùng não liên quan đến việc kiểm soát cơn động kinh, bao gồm vùng đồi thị, hệ limbic và vỏ não [3]. Các tín hiệu này được cho là giúp ổn định hoạt động điện não, ngăn chặn sự lan truyền của các xung điện bất thường gây ra cơn co giật [3].

Đối tượng chỉ định kích thích thần kinh phế vị

Kích thích thần kinh phế vị không phải là phương pháp điều trị cho tất cả bệnh nhân động kinh mà thường được chỉ định cho những trường hợp cụ thể.

Tiêu chuẩn chính

Các tiêu chuẩn chính để xem xét điều trị kích thích thần kinh phế vị bao gồm:

Bệnh nhân động kinh kháng thuốc không đáp ứng với ít nhất hai loại thuốc chống động kinh đã được thử nghiệm đầy đủ [1].
Bệnh nhân không phải là ứng cử viên thích hợp cho phẫu thuật cắt bỏ ổ động kinh (ví dụ: không xác định được ổ động kinh rõ ràng, ổ động kinh nằm ở vị trí quan trọng hoặc nhiều ổ động kinh) [1].

Các trường hợp đặc biệt

Kích thích thần kinh phế vị cũng đã được chứng minh là có lợi trong một số trường hợp đặc biệt:

Trẻ em từ 4 tuổi trở lên: Kích thích thần kinh phế vị là một lựa chọn an toàn và hiệu quả cho trẻ em mắc động kinh kháng thuốc [2].
Động kinh toàn thể: Đặc biệt hiệu quả ở bệnh nhân mắc hội chứng Lennox-Gastaut, một dạng động kinh nặng thường kháng trị [1].
Động kinh sau chấn thương: Có thể giúp kiểm soát cơn động kinh phát sinh sau chấn thương sọ não [1].

Lợi ích của kích thích thần kinh phế vị trong điều trị động kinh kháng thuốc

Kích thích thần kinh phế vị mang lại nhiều lợi ích đáng kể cho bệnh nhân động kinh kháng thuốc, không chỉ trong việc kiểm soát cơn mà còn cải thiện chất lượng cuộc sống tổng thể.

Giảm tần suất và cường độ cơn động kinh

Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng kích thích thần kinh phế vị có thể giúp giảm đáng kể tần suất cơn động kinh.

Khoảng 50-60% bệnh nhân được điều trị bằng kích thích thần kinh phế vị giảm ít nhất 50% tần suất cơn động kinh.
Đáng chú ý, khoảng 8% bệnh nhân có thể đạt được tình trạng không co giật sau 2-4 năm điều trị [1].
Hiệu quả của kích thích thần kinh phế vị thường tăng dần theo thời gian, cho thấy lợi ích tích lũy của liệu pháp này [1].

Cải thiện chất lượng sống

Ngoài việc kiểm soát cơn, kích thích thần kinh phế vị còn góp phần cải thiện nhiều khía cạnh của chất lượng sống:

Cải thiện sự tỉnh táo: 58-63% bệnh nhân báo cáo sự cải thiện về mức độ tỉnh táo [1].
Giảm trạng thái sau cơn: 55-62% bệnh nhân trải nghiệm tình trạng lú lẫn hoặc mệt mỏi sau cơn động kinh được giảm bớt [1].
Cải thiện tâm trạng: 43-49% bệnh nhân ghi nhận sự cải thiện về tâm trạng, giảm các triệu chứng trầm cảm và lo âu [1].
Cải thiện chức năng nhận thức: Một số bệnh nhân còn cho thấy sự cải thiện về giao tiếp bằng lời nói, thành tích học tập/công việc và trí nhớ [1].

Giảm tỷ lệ tử vong đột ngột do bệnh động kinh (SUDEP)

Mặc dù cơ chế chưa được hiểu rõ hoàn toàn, nhưng một số nghiên cứu đã gợi ý rằng kích thích thần kinh phế vị có thể giúp giảm tỷ lệ tử vong đột ngột do bệnh động kinh, một biến chứng nghiêm trọng và đáng sợ của bệnh động kinh [1].

Kích thích thần kinh phế vị là lựa chọn hiệu quả, an toàn cho hỗ trợ điều trị cho động kinh kháng thuốc. Giúp giảm số lượng, độ nặng của cơn động kinh và cải thiện chất lượng sống.

Quy trình thực hiện kỹ thuật Kích thích thần kinh phế vị

Quá trình điều trị kích thích thần kinh phế vị bao gồm ba giai đoạn chính: chuẩn bị, phẫu thuật cấy ghép và lập trình, điều chỉnh thiết bị.

Chuẩn bị trước phẫu thuật

Trước khi phẫu thuật, bệnh nhân sẽ được đánh giá toàn diện bởi một đội ngũ đa chuyên khoa, bao gồm bác sĩ thần kinh, phẫu thuật thần kinh, bác sĩ gây mê và các chuyên gia khác. Quá trình này bao gồm thăm khám lâm sàng, kiểm tra các xét nghiệm cần thiết, điện não đồ (EEG), chụp cộng hưởng từ (MRI) não để xác định tính phù hợp của bệnh nhân với phương pháp kích thích thần kinh phế vị [1].

Phẫu thuật cấy ghép thiết bị

Phẫu thuật cấy ghép kích thích thần kinh phế vị là một thủ thuật tương đối đơn giản, thường kéo dài khoảng 60-90 phút và được thực hiện dưới gây mê toàn thân [1].

Vị trí cấy máy phát xung: Máy phát xung được cấy dưới da vùng ngực, thường là ở phía bên trái, dưới xương đòn [1].
Vị trí cấy điện cực: Một đường rạch nhỏ khác được thực hiện ở vùng cổ bên trái để tiếp cận dây thần kinh phế vị. Điện cực được quấn quanh dây thần kinh phế vị trái và được nối với máy phát xung thông qua một đường hầm dưới da [1].

Lập trình và điều chỉnh thiết bị

Sau phẫu thuật, thiết bị kích thích thần kinh phế vị sẽ được lập trình và điều chỉnh bởi bác sĩ chuyên khoa.

Điều chỉnh thông số kích thích: Các thông số như cường độ dòng điện, tần số, thời gian bật/tắt của xung điện sẽ được điều chỉnh dần theo thời gian để đạt được hiệu quả tối ưu mà vẫn đảm bảo bệnh nhân dung nạp tốt [1]. Thông thường kích thích sẽ được bắt đầu sau 2 tuần phẫu thuật đặt thiết bị. Và cường độ sẽ được tăng dần mỗi 2 tuần đến cường độ tối ưu.
Chế độ tự động (AutoStim): Thiết bị kích thích thần kinh phế vị có khả năng phát hiện sự thay đổi nhịp tim (Ictal Tachycardia) thường đi kèm với cơn động kinh và thiết bị tự động tăng cường độ kích thích để cắt cơn động kinh hoặc giảm độ nặng của cơn động kinh [1].
Chế độ kích thích thủ công (Manual Magnet Mode): Bệnh nhân hoặc người chăm sóc có thể sử dụng một nam châm đặc biệt để kích hoạt thiết bị kích thích thần kinh phế vị một cách thủ công ngay khi cảm thấy cơn động kinh sắp xảy ra hoặc đang diễn ra. Điều này có thể giúp giảm cường độ hoặc rút ngắn thời gian của cơn động kinh [1].

Biến chứng và tác dụng phụ của kích thích thần kinh phế vị

Mặc dù kích thích thần kinh phế vị là một phương pháp an toàn và hiệu quả, nhưng như bất kỳ thủ thuật y tế nào, nó cũng tiềm ẩn một số rủi ro, biến chứng và tác dụng phụ.

Các biến chứng liên quan đến phẫu thuật

Tụ máu hoặc nhiễm trùng vết mổ: Đây là những biến chứng chung của bất kỳ ca phẫu thuật nào, có thể cần can thiệp y tế [1].
Tổn thương dây thần kinh lân cận: Trong quá trình phẫu thuật, có thể xảy ra tổn thương tạm thời hoặc vĩnh viễn dây thần kinh thanh quản quặt ngược, dẫn đến khàn giọng hoặc thay đổi giọng nói [1].
Biến chứng do gây mê: Các rủi ro liên quan đến gây mê toàn thân cũng cần được xem xét.

Tác dụng phụ liên quan đến kích thích

Hầu hết các tác dụng phụ của kích thích thần kinh phế vị đều nhẹ và thường xảy ra trong quá trình kích thích, bao gồm [1]:

Khàn giọng: Là tác dụng phụ phổ biến nhất, ảnh hưởng đến 19.5-62% bệnh nhân [1].
Ho: Ghi nhận ở 7-21% bệnh nhân [1].
Dị cảm (cảm giác kiến bò hoặc tê): Xảy ra ở 4.8-25% bệnh nhân [1].
Đau: Vùng cổ hoặc ngực có thể đau nhẹ (6-17%) [1].
Khó thở: 6-16% bệnh nhân gặp khó khăn khi thở trong thời gian kích thích [1].
Đau đầu: Gặp ở 2-20% bệnh nhân [1].
Khó nuốt: Một số bệnh nhân có thể cảm thấy khó nuốt nhẹ.

Những tác dụng phụ này thường giảm dần theo thời gian hoặc có thể được kiểm soát bằng cách điều chỉnh các thông số kích thích của thiết bị [1].

Các biến chứng hiếm gặp

Trong một số trường hợp rất hiếm, kích thích thần kinh phế vị có thể gây ra:

Nhịp tim chậm (bradycardia) hoặc vô tâm thu (asystole): Mặc dù cực kỳ hiếm, nhưng đã có báo cáo về các trường hợp này, đặc biệt khi dây thần kinh phế vị phải bị kích thích hoặc cường độ kích thích quá cao [1].
Ảnh hưởng đến giấc ngủ: Một số nghiên cứu cho thấy kích thích thần kinh phế vị có thể ảnh hưởng đến cấu trúc giấc ngủ, tuy nhiên ý nghĩa lâm sàng của điều này chưa rõ ràng [1].

Chi phí điều trị kích thích thần kinh phế vị

Chi phí điều trị bằng kích thích thần kinh phế vị là một yếu tố quan trọng cần xem xét cho bệnh nhân và gia đình. Chi phí này bao gồm nhiều thành phần và có thể khác nhau tùy thuộc vào từng quốc gia, hệ thống y tế, loại thiết bị và chính sách bảo hiểm.

Chi phí thiết bị và phẫu thuật đặt thiết bị

Tại bệnh viện Đại Học Y Dược TPHCM chi phí khoảng 750 triệu, bao gồm chi phí tư vấn, thiết bị kích thích, chi phí phẫu thuật, chi phí thuốc và viện phí khoảng 1 tuần.

Chi phí thay pin

Pin của thiết bị kích thích thần kinh phế vị có tuổi thọ giới hạn, thường từ 5 đến 10 năm tùy thuộc vào cài đặt kích thích. Khi pin hết, bệnh nhân sẽ cần thực hiện một ca phẫu thuật nhỏ khác để thay thế máy phát xung [1]. Chi phí này gần như tương tự như một ca phẫu thuật cấy ghép ban đầu nhưng thường đơn giản hơn.

Lợi ích về chi phí sau khi đặt thiết bị kích thích thần kinh phế vị

Theo một số nghiên cứu, chi phí y tế liên quan đến động kinh có thể giảm đáng kể sau khi bệnh nhân được cấy ghép kích thích thần kinh phế vị.

Ví dụ, một nghiên cứu cho thấy chi phí y tế trực tiếp liên quan đến động kinh trung bình hàng năm mỗi bệnh nhân giảm từ 6.682 USD xuống còn 3.635 USD sau khi điều trị bằng kích thích thần kinh phế vị [4].
Một nghiên cứu khác chỉ ra rằng tổng chi phí nằm viện của 43 bệnh nhân giảm từ 211.000 USD xuống còn 30.375 USD sau 18 tháng điều trị kích thích thần kinh phế vị [5].
Một phân tích kinh tế khác cho thấy điều trị bằng kích thích thần kinh phế vị có thể tiết kiệm 109.678 USD mỗi bệnh nhân so với liệu pháp thuốc chống động kinh [6].

Tuy nhiên, cần lưu ý những con số này có thể thay đổi tùy theo bối cảnh cụ thể và các yếu tố kinh tế khác.

So sánh kích thích thần kinh phế vị với các phương pháp điều trị khác

Kích thích thần kinh phế vị là một lựa chọn quan trọng trong bối cảnh điều trị động kinh kháng thuốc, nhưng cần được đặt trong mối tương quan với các phương pháp khác.

So với thuốc chống động kinh

Kích thích thần kinh phế vị không thay thế thuốc chống động kinh mà là một liệu pháp bổ trợ. Nó được chỉ định khi các loại thuốc đã sử dụng không mang lại hiệu quả kiểm soát cơn đầy đủ [1].

So với phẫu thuật cắt bỏ ổ động kinh

Phẫu thuật cắt bỏ ổ động kinh được coi là phương pháp điều trị hiệu quả nhất cho động kinh kháng thuốc khi xác định được một ổ động kinh rõ ràng và có thể loại bỏ an toàn.

Tuy nhiên, kích thích thần kinh phế vị là lựa chọn thay thế phù hợp cho những bệnh nhân không đủ điều kiện phẫu thuật cắt bỏ do không tìm thấy ổ sinh động kinh, có nhiều ổ động kinh, hoặc ổ động kinh nằm ở vùng chức năng quan trọng của não [1].

Điểm mạnh của Bệnh Viện Đại Học Y Dược TP. Hồ Chí Minh trong điều trị động kinh kháng thuốc

Bệnh Viện Đại Học Y Dược TP. Hồ Chí Minh (UMC) tự hào là một trong những cơ sở y tế hàng đầu cung cấp dịch vụ chẩn đoán và điều trị toàn diện cho bệnh nhân động kinh kháng thuốc, bao gồm cả kỹ thuật kích thích thần kinh phế vị.

Đội ngũ chuyên gia

UMC sở hữu đội ngũ bác sĩ chuyên khoa thần kinh, phẫu thuật thần kinh, bác sĩ gây mê và kỹ thuật viên giàu kinh nghiệm, được đào tạo chuyên sâu về điều trị động kinh và cấy ghép kích thích thần kinh phế vị. Sự phối hợp chặt chẽ giữa các chuyên gia đảm bảo quy trình điều trị an toàn và hiệu quả.

Trang thiết bị hiện đại

Bệnh viện được trang bị hệ thống chẩn đoán hình ảnh tiên tiến như MRI 3 Tesla, EEG video monitoring, giúp xác định chính xác tình trạng bệnh. Phòng mổ đạt chuẩn quốc tế cùng với các thiết bị lập trình kích thích thần kinh phế vị hiện đại đảm bảo quá trình cấy ghép và điều chỉnh thiết bị diễn ra tối ưu.

Tiếp cận đa chuyên khoa

UMC áp dụng phương pháp tiếp cận đa chuyên khoa, phối hợp giữa các chuyên khoa thần kinh, phẫu thuật thần kinh, tâm lý và phục hồi chức năng để xây dựng phác đồ điều trị cá nhân hóa, toàn diện cho từng bệnh nhân. Điều này giúp tối ưu hóa kết quả điều trị và nâng cao chất lượng cuộc sống cho người bệnh động kinh kháng thuốc.

Câu hỏi thường gặp (FAQ)

Kích thích thần kinh phế vị có chữa khỏi hoàn toàn động kinh không?
Kích thích thần kinh phế vị là một liệu pháp bổ trợ giúp kiểm soát và giảm tần suất, cường độ cơn động kinh, nhưng không phải là phương pháp chữa khỏi hoàn toàn bệnh động kinh. Bệnh nhân vẫn cần tiếp tục theo dõi và có thể phải dùng thuốc chống động kinh.
Sau bao lâu thì Kích thích thần kinh phế vị bắt đầu có hiệu quả?
Hiệu quả của kích thích thần kinh phế vị thường không xuất hiện ngay lập tức. Nhiều bệnh nhân bắt đầu thấy sự cải thiện sau vài tuần đến vài tháng điều trị, và hiệu quả có thể tăng dần theo thời gian, đạt mức tối ưu sau 1-2 năm.
Tôi có thể làm gì để tối ưu hóa hiệu quả Kích thích thần kinh phế vị?
Để tối ưu hóa hiệu quả kích thích thần kinh phế vị, bệnh nhân cần tuân thủ lịch tái khám để bác sĩ điều chỉnh các thông số kích thích, sử dụng nam châm kích thích thủ công khi cần và tiếp tục dùng thuốc chống động kinh theo chỉ định.
Kích thích thần kinh phế vị có ảnh hưởng đến các hoạt động hàng ngày không?
Sau thời gian hồi phục ban đầu từ phẫu thuật, hầu hết bệnh nhân có thể trở lại các hoạt động hàng ngày bình thường. Thiết bị kích thích thần kinh phế vị thường không ảnh hưởng đến khả năng lái xe, làm việc hay tham gia thể thao, mặc dù cần tránh các hoạt động có thể gây va đập mạnh vào vùng cấy ghép.
Có cần thay pin thiết bị Kích thích thần kinh phế vị không?
Có. Pin của máy phát xung kích thích thần kinh phế vị có tuổi thọ giới hạn, thường từ 5-10 năm. Khi pin hết, bệnh nhân sẽ cần phẫu thuật để thay thế máy phát xung mới.

Tài liệu tham khảo:

[1] González, H. F. J., Yengo-Kahn, A., & Englot, D. J. (2019). Vagus Nerve Stimulation for the Treatment of Epilepsy. Neurosurg Clin N Am, 30(2), 219–230. https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC6432928/. Truy cập: 2025-11-02.

[2] Milby, A. H., Halpern, C. H., & Baltuch, G. H. (2009). Vagus nerve stimulation in the treatment of refractory epilepsy. Neurotherapeutics, 6(2), 228–237. https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC5084198/. Truy cập: 2025-11-02.

[3] Boon, P., Vonck, K., De Reuck, J., & Caemaert, J. (2001). Vagus nerve stimulation for refractory epilepsy. Seizure, 10(6), 448–455. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/11701002/. Truy cập: 2025-11-02.

[4] Boon, P. (1999). Cost-benefit of vagus nerve stimulation for refractory epilepsy. PubMed. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/10674145/. Truy cập: 2025-11-02.

[5] Ben-Menachem, E. (2002). Analysis of direct hospital costs before and 18 months after vagus nerve stimulation for refractory epilepsy. PubMed. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/12270968/. Truy cập: 2025-11-02.

[6] Raspin, C. (2023). An economic evaluation of vagus nerve stimulation as an adjunctive treatment for drug-resistant epilepsy in the UK. PubMed. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/36691763/. Truy cập: 2025-11-02.

Biên soạn bởi BSCKI. Phạm Nguyễn Bảo Quốc (BVĐHYD_TPHCM)

Nếu quý khách có nhu cầu khám bệnh và tư vấn điều trị về vấn đề động kinh xin liên hệ Phòng Khám BS. Bảo Quốc